Historia Katedry Etyki

Pierwszy etap rozwoju Katedry Etyki jest związany z działalnością ks. prof. dr. hab. Tadeusza Ślipki (1918–2015), który był pracownikiem naukowo-dydaktycznym Akademii Teologii Katolickiej w Warszawie w latach 1965–1989. Wypracował on spójny system współczesnej etyki chrześcijańskiej, który został zbudowany zasadniczo na fundamencie filozofii tomistycznej. Do najważniejszych faktów moralnych, związanych z ludzką egzystencją, Ślipko zaliczał dążenie do celu oraz świadome przeżycie wartości, powinności i sądów sumienia. Z jednej strony, jego badania filozoficzne miały charakter personalistyczny i uwzględniały niektóre treści o charakterze teologicznym, z drugiej – akcentowały konkretne doświadczenie moralne człowieka, uwzględniały obecny rozwój nauk szczegółowych oraz podejmowały dialog z różnymi nurtami myśli współczesnej. Od 2016 r. na Akademii Ignatianum w Krakowie istnieje Centrum Etyki Chrześcijańskiej im. Tadeusza Ślipki SJ. Dyrektorem tej jednostki jest prof. UKSW dr hab. Ewa Podrez. Ślipko opublikował m.in. następujące książki: „Zagadnienie godziwej obrony sekretu” (1968); „Etyczny problem samobójstwa” (1970); „Zarys etyki ogólnej” (1984); „Zarys etyki szczegółowej”, t. I: „Etyka osobowa”, t. II: „Etyka społeczna” (1982); „Kara śmierci z teologicznego i filozoficznego punktu widzenia (2000); „Historia etyki w zarysie” (2010); „Spacerem po etyce” (2010); „Bioetyka. Najważniejsze problemy” (2012).

W latach 1992–2010 pracownikiem naukowo-dydaktycznym w Katedrze Etyki był ks. prof. dr hab. Zbigniew Sareło (1949–). W obszarze jego zainteresowań badawczych znajdowała się problematyka metaetyczna, etyka społecznego komunikowania, filozofia postmodernistyczna i feministyczna, etyka życia gospodarczego. Interesował się przemianami kulturowymi we współczesnym świecie i poszukiwaniem takich dróg argumentacyjnych, które pozwoliłyby skutecznie promować autentyczne wartości moralne. Jednym z jego najważniejszych obszarów badawczych była analiza moralności i religii w kontekście antropologii transcendentalnej Karla Rahnera. Sareło jest autorem lub redaktorem m.in. następujących publikacji książkowych: „Doniosłość doświadczenia religijnego. Studium teologiczno-moralne w świetle transcendentalnej antropologii K. Rahnera” (1992); (red.) „Postmodernizm. Wyzwania dla chrześcijaństwa” (1995); (red.) „Moralność i etyka w ponowoczesności” (1996)”; (red.) „Etyka w szkole. Jak nauczać” (1997); „Postmodernizm w pigułce” (1998); „Media w służbie osoby: etyka społecznego komunikowania” (2000).

W latach 1995–2018 pracownikiem naukowo-dydaktycznym w Katedrze Etyki oraz w Katedrze Etyki Współczesnej był ks. prof. dr hab. Ryszard Moń (1951–). Jego zainteresowania badawcze dotyczyły etyki współczesnej, głównie francuskiej (P. Ricoeur, V. Jankélévitch, E. Lévinas, M. Henry, A. Badiou, M. Canto-Sperber) oraz angielskojęzycznej (J. Rawls, D. Parfit, J. Griffin, A. MacIntyre, B. Williams, M. Nussbaum). W swoich opracowaniach podejmował problemy związane z powinnością, wartościami, normatywnością, podmiotowością, etyką przekonań, relacjami międzyludzkimi, prawami człowieka, metaetyką, wolnością, odpowiedzialnością, teorią narracji, etycznym wymiarem performatyki. Moń jest autorem lub współautorem m.in. następujących monografii: „Odpowiedzialność fundamentem ludzkiej podmiotowości? Potrzeba i możliwości koncepcji E. Lévinasa” (1999); „Warto czy należy? Studium na temat istoty i źródeł normatywności” (2011); „Fenomén krásy v reflexii ruského a slovanského myslenia 20. Storočia (2011, z: H. Hrehová, P. Rusnák); „O normatywności w etyce” (2015, z: P. Duchliński, A. Kobyliński, E. Podrez); „Inspiracje chrześcijańskie w etyce” (2016, z: P. Duchliński, A. Kobyliński, E. Podrez); „Etyka a fenomen życia” (2017, z: P. Duchliński, A. Kobyliński, E. Podrez); „Etyka a problem nihilizmu” (2019, z: P. Duchliński, A. Kobyliński, E. Podrez).

Z Katedrą Etyki, Katedrą Historii Etyki lub Katedrą Etyki Współczesnej w Instytucie Filozofii UKSW/ATK byli także związani następujący pracownicy naukowo-dydaktyczni: ks. dr Tadeusz Biesaga od 1988 do 1996; dr Zdzisława Kobylińska w latach 1994–2001; dr Krzysztof Wroczyński od 1996 do 2003; dr Janina Jezierska w latach 1996–2004; ks. dr hab. Ryszard Otowicz od 1998 do 1999; ks. dr Sławomir Szczepaniak w latach 2000–2009; ks. dr Henryk Niemiec od 2003 do 2011; dr Sabina Zalewska w latach 2003–2018; dr Wanda Kamińska od 2005 do 2014.

W latach 1993–2009 na Wydziale Filozofii Chrześcijańskiej UKSW/ATK istniało Wyższe Zawodowe Studium Etyki. W ramach tej jednostki organizacyjnej były prowadzone trzyletnie studia stacjonarne pierwszego stopnia. W tym okresie pracownicy Katedry Etyki, Katedry Historii Etyki i Katedry Etyki Współczesnej prowadzili zajęcia dla studentów studiów magisterskich drugiego stopnia oraz dla studentów studiów licencjackich pierwszego stopnia.

W sensie pewnej tradycji intelektualnej i ciągłości historycznej Katedra Etyki kontynuuje badania naukowe dotyczące problematyki etycznej w wymiarze filozoficznym, prowadzone w przeszłości na wydziałach teologicznych Uniwersytetu Jagiellońskiego i Uniwersytetu Warszawskiego. W 1954 r., po zlikwidowaniu tych wydziałów przez władze komunistyczne, powstała Akademia Teologii Katolickiej oraz Chrześcijańska Akademia Teologiczna. Katedra Etyki została utworzona w 1954 r. jako jedna z sześciu katedr Wydziału Filozofii Chrześcijańskiej ATK.

Wydział Teologii Uniwersytetu Jagiellońskiego został erygowany w 1397 r. Jedną z katedr istniejących na tym wydziale była Katedra Teologii Moralnej. Część badań teologicznych, prowadzonych w ramach tej jednostki, była głęboko związana z wieloma zagadnieniami filozoficznymi dotyczącymi problematyki etycznej: interpretacji natury ludzkiej, norm moralnych, sumienia, cnót czy prawa naturalnego. Gdy chodzi o Wydział Teologiczny Uniwersytetu Warszawskiego, powstał on w momencie utworzenia tej uczelni w 1816 r. W 1831 r. władze carskie zamknęły Uniwersytet Warszawski, a wraz z nim także Wydział Teologiczny. Wydział zaczął ponownie funkcjonować w 1918 r., po wznowieniu trzy lata wcześniej działalności Uniwersytetu. W 1920 r. z Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Warszawskiego został utworzony Wydział Teologii Katolickiej oraz Wydział Teologii Ewangelickiej.

Na Wydziale Teologii Katolickiej Uniwersytetu Warszawskiego zagadnienia etyczne w wymiarze filozoficznym były przedmiotem badań naukowych prowadzonych głównie w Katedrze Filozofii Chrześcijańskiej oraz w Katedrze Teologii Moralnej Ogólnej i Etyki. W latach 1924–1954 kierownikiem Katedry Filozofii Chrześcijańskiej Uniwersytetu Warszawskiego był ks. prof. dr hab. Piotr Chojnacki (1897–1969). Po likwidacji Wydziału Teologii Katolickiej Uniwersytetu Warszawskiego i utworzeniu Akademii Teologii Katolickiej pełnił funkcję dziekana Wydziału Filozofii Chrześcijańskiej w latach 1954–1955 oraz 1958–1964. W 1922 r. uzyskał on stopień doktora filozofii na Uniwersytecie we Fryburgu Szwajcarskim na podstawie rozprawy poświęconej systemowi etycznemu Immanuela Kanta. Przedmiotem zainteresowań naukowych ks. prof. Chojnackiego była metodologia nauk humanistycznych, etyka, historia filozofii, psychologia. Opublikował m.in. następujące książki: „Wolność woli ze stanowiska psychologii empirycznej i filozofii” (1931); „Czy istnieje filozofia specyficznie chrześcijańska?” (1934); „Struktura psychiczna sądu i jego współczynniki uczuciowe” (1934); „Biologiczna i noetyczna koncepcja świadomości (1937); „Elementy filozofii chrześcijańskiej” (1938).

Gdy chodzi o Katedrę Teologii Moralnej Ogólnej i Etyki Uniwersytetu Warszawskiego, jej wieloletnim kierownikiem był ks. prof. dr hab. Zygmunt Kozubski (1886–1952), który pełnił także funkcję dziekana Wydziału Teologii Katolickiej tej uczelni w latach 1926–1927 i 1930–1931. Do najważniejszych opracowań naukowych tego autora, poświęconych problematyce etycznej, należy zaliczyć następujące monografie: „Wolność woli wobec zagadnień snu naturalnego, hipnozy i sugestii” (1924); „Fryderyk Nietzsche i jego etyka” (1924); „Geneza pojęć moralnych” (1930); „Podstawy etyki płciowej” (1939).