Historia i podstawowe informacje

Historia Instytutu Filozofii UKSW jest ściśle związana z historią Wydziału Filozofii Chrześcijańskiej ATK i dlatego jej przedstawienie wymaga także prezentacji historii całego Wydziału.

(budynek ATK w 1954 roku przy ul. Dewajtis 5)

Instytut Filozofii (IF) został utworzony w 1999 roku. Utworzenie IF było związane z reorganizacją struktury Wydziału Filozofii Chrześcijańskiej (WFCh) w Akademii Katolickiej w Warszawie (ATK), która została przekształcona w Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego (UKSW).

WFCh był obecny na ATK od chwili jej powołania 2 sieprnia 1954 roku. W 1954 roku WFCh podjął pracę w sześciu katedrach: 1. Podstaw i Historii Filozofii Chrześcijańskiej, 2. Psychologii Empirycznej i Teoretycznej, 3. Historii Filozofii Powszechnej, 4. Ontologii i Logiki, 5. Filozofii Religii, 6. Etyki. Początkowo zatrudniał 3 samodzielnych pracowników naukowych, 5 wykładowców na godzinach zleconych, 2 asystentów, 2 lektorów. Na pierwszy rok zapisało się 46 studentów. Pierwszym dziekanem został ks. prof. dr hab. Piotr Chojnacki, a prodziekanem – ks. prof. dr hab. Kazimierz Kłósak. Struktura WFCh ulegała kilku reorganizacjom. Pierwsza w roku akademickim 1956/57, dotyczyła katedr, przy których powstało 12 zakładów: Katedra Logiki, Ogólnej Metodologii Nauk i Teorii Poznania (z trzema zakładami: 1. Logiki, 2. Ogólnej metodologii nauk i teorii poznania, 3. Historii nauki), Katedra Ontologii i Teodycei (z dwoma zakładami: 1. Otologii i teodycei, 2. Filozofii religii), Katedra Filozofii Przyrody (z czterema zakładami: 1. Filozofii przyrody, 2. Matematyki i fizyki, 3. Biologii ogólnej, 4. Antropologii), Katedra Psychologii Teoretycznej i Eksperymentalnej (z dwoma zakładami: 1. Psychologii teoretycznej, 2. Psychologii eksperymentalnej), Katedra Etyki oraz Katedra Historii Filozofii (z jednym zakładem). Taki układ katedr i zakładów, z drobnymi modyfikacjami, przetrwał do roku 1983/84. Modyfikacje te to powstanie w r. 1965/66 odrębnej Katedry Filozofii Religii z zakładem, a co się z tym wiązało – zakładu Teodycei w Katedrze Ontologii i Teodycei, oraz (w r. 1977/78) studium informatyki w Katedrze Filozofii Przyrody.

Od roku akademickiego 1966/67, pozostawiając dotychczasowy układ katedr, wprowadzono siedem specjalności, zwanych także niekiedy kierunkami. W ten sposób wydział posiadł podwójną strukturę: naukową, opartą na katedrach, i dydaktyczną, opartą na specjalnościach. Powołano wówczas następujące specjalności: 1. Logiki Formalnej, 2. Gnozeologii Ogólnej i Szczegółowej oraz Epistemologii Ogólnej i Szczegółowej wraz z Ogólną Metodologią Nauk, 3. Filozofii Bytu, Teologii Naturalnej i Filozofii Religii, 4. Psychologicznych Nauk Szczegółowych, Doświadczalnych i Teoretycznych oraz Psychologii Filozoficznej, 5. Filozofii Przyrody i Filozofii Przyrodoznawstwa, 6. Aksjologii, Etyki, Etologii i Filozofii Prawa, 7. Historii Filozofii. Kolejna reorganizacja wydziału została przeprowadzona w latach 1982-1984.

Rektor ATK z dniem 1 października 1982 r. przekształcił siedem dotychczasowych katedr z zakładami w siedemnaście katedr. Powołano wtedy trzy kierunki: kierunek filozofii orientacji humanistycznej, kierunek filozofii orientacji przyrodniczej oraz kierunek psychologii (przy zachowaniu siedmiu dotychczasowych specjalności), przyporządkowując im poszczególne katedry. I tak: kierunek filozofii orientacji humanistycznej obejmował siedem katedr: 1. Katedrę Etyki, 2. Katedrę Filozofii Religii, 3. Katedrę Historii Filozofii Starożytnej i Średniowiecznej, 4. Katedrę Historii Filozofii Nowożytnej i Współczesnej, 5. Katedrę Historii Filozofii Polskiej, 6. Katedrę Ontologii i Teodycei, 7. Katedrę Teorii Poznania. Kierunek filozofii orientacji przyrodniczej obejmował sześć katedr: 1. Katedrę Filozofii Człowieka, 2. Katedrę Filozofii Przyrody, 3. Katedrę Historii i Filozofii Nauki, 4. Katedrę Logiki, 5. Katedrę Metodologii Nauk, 6. Katedrę Metodologii Nauk Systemowo-In-formacyjnych. Kierunek psychologii obejmował cztery katedry: 1. Katedrę Psychologii Ogólnej i Metodologii Badań, 2. Katedrę Psychologii Osobowości i Klinicznej, 3. Katedrę Psychologii Rozwojowej, Wychowawczej i Defektologicznej, 4. Katedrę Psychologii Społecznej i Penitencjarnej. Wtedy też z kierunkiem filozofii orientacji humanistycznej związano cztery specjalności: Etyki; Filozofii Bytu, Boga i Religii; Historii Filozofii oraz Gnozeologii (tzn. klasycznej teorii poznania), przekształconej ostatecznie w Specjalność Teorii Poznania. Z kierunkiem filozofii orientacji przyrodniczej związano trzy specjalności: Ekologii Człowieka i Bioetyki; Filozofii Przyrody oraz Logiki (potem: Logiki i Metodologii Nauk). Te siedem specjalności, wtedy ukształtowanych, wytyczały kierunki badań i kształcenia filozoficznego na wydziale aż po przekształcenie ATK w UKSW, także po złączeniu obu kierunków filozoficznych w jeden. W międzyczasie przemianowano Katedrę Filozofii Religii na Katedrę Filozofii Boga i Religii, a Katedrę Ontologii i Teodycei na Katedrę Filozofii Bytu (Metafizyki). Powołano także nowe: Katedrę Filozofii Ekologii i Katedrę Bioetyki, wtaczając je do Specjalności Ekologii Człowieka i Bioetyki. Reorganizacja z roku 1982 zapoczątkowała także tworzenie się specjalności na kierunku psychologii.

(budynek Instytutu Filozofii przy ul. Wóycickiego1/3, stan obecny)

W chwili przekształcenia się ATK w UKSW, a więc do końca roku akademickiego 1998/99, wydział prowadził działalność naukowo-dydaktyczną na dwóch kierunkach: filozofii i psychologii, w siedmiu specjalnościach filozoficznych i pięciu psychologicznych, w oparciu o piętnaście katedr filozoficznych i jedenaście katedr psychologicznych. Studenci kształcili się na pięcioletnich dziennych studiach magisterskich oraz na trzyletnim Wyższym Zawodowym Studium Etyki, kończąc je licencjatem. Na obu kierunkach prowadzone też były dzienne studia doktoranckie i magisterskie studia zaoczne. Studia odbywały się według programu, obejmującego dwie zasadnicze grupy przedmiotów: ogólnych dla danego kierunku oraz specjalistycznych.

W 1999 roku, w związku z przekształceniam ATK w UKSW, na WFCh powstały Instytuty: Filozofii i Psychologii (obecnie istnieje także Instytut Ekologii i Bioetyki – od 2002).

Na Wydziale ukonstytuowały się dwie szkoły filozoficzne: Szkoła tomizmu konsekwentnego oraz Szkoła filozofii przyrody.

Szkoła tomizmu konsekwentnego zaistniała dzięki prof. dr. hab. Mieczysławowi Gogaczowi, który sformułował koncepcję uprawiania historii filozofii jako nauki o problemach i ich rozwiązaniach prezentowanych w tekstach filozofów. Nazwa szkoły swe uzasadnienie znajduje w przedkładanych treściach oraz w sposobie odnoszenia się do tekstów św. Tomasza. Szkoła ta charakteryzuje się dokładnym wyprecyzowaniem przedmiotu poszczególnych nauk filozoficznych ze względu na realistyczny aspekt filozofii. Ten przedmiot jest wyrażany i precyzowany w zasadach i normach danej dyscypliny. Za podstawową dyscyplinę uważa się metafizykę, której przedmiotem są pierwsze elementy strukturalne każdego realnego bytu jednostkowego. W antropologii filozoficznej przedmiot ten zostaje wzbogacony o teorię duszy i ciała oraz relacji istnieniowych i istotowych. W etyce uwyraźnia się normy moralności, które wyprowadza się z rozumnej natury człowieka. Natomiast w pedagogice ujawnia się zasady kształcenia i wychowania.

Szkoła filozofii przyrody zawdzięcza swój kształt przede wszystkim ks. prof. dr. hab. Kazimierzowi Kłósakowi, a potem – ks. prof. dr. hab. Szczepanowi Śladze. Charakteryzuje się ona szerokim nawiązywaniem do współczesnych osiągnięć nauk matematyczno-przyrodniczych w podejmowaniu zagadnień filozoficznych, przy pełnej świadomości odrębności metodologicznej nauk przyrodniczych i filozofii przyrody. Specyfiką metodologiczną tej szkoły jest rozumowanie redukcyjne, umożliwiające wydobycie implikacji ontologicznych z opisu fenomenologicznego danych doświadczenia. Filozofia jest tu pojmowana realistycznie i krytycznie. Akcentowany jest pluralizm dyscyplin filozoficznych ze względu na ich przedmiot materialny i formalny. Przeciwstawia się ona unitarnemu traktowaniu filozofii. Stąd troska o przestrzeganie odrębności i czystości epistemologicznej poszczególnych dziedzin wiedzy. Tak prowadzone badania filozoficznoprzyrodnicze zaowocowały dynamiczną wizją rzeczywistości. Poszukiwanie ontycznych racji jej dynamizmu i zmienności jest zadaniem badawczym tej szkoły.

Spośrów naszych profesorów i wykładowców filozofii należy wymienić m. in.: ks. prof. Piotra Chojnackiego, ks. prof. Kazimierza Kłósaka, ks. prof. Józefa Iwanickiego, prof. Wiktora Wąsika, prof. Juliusza Domańskiego, prof. Bolesława Gaweckiego, ks. prof. Tadeusza Ślipko, ks. prof. Mariana Jaworskiego, kardynała i byłego metropolitę lwowskiego obrządku łacińskiego, ks. prof. Bronisława Dembowskiego, byłego biskupa włocławskiego, ks. prof. Mieczysława Lubańskiego, ks. prof. Szczepana Ślagę, prof. Andrzeja Półtawskiego, prof. Mieczysława Gogacza, ks. prof. Kazimierza Kloskowskiego, ks. prof. Józefa M. Dołęgę, ks. prof. Wojciecha Bołoza.

Owocem pracy badawczej pracowników IF, obok osiągnięć indywidualnych, jest wydawanie półrocznika "Studia Philosophiae Christianae" [Studia Philosophae Christianae] (od 1965) oraz serii wydawniczych: Miscellanea Logika; Z zagadnień filozofii przyrodoznawstwa i filozofii przyrody; Studiów z filozofii Boga, religii i człowieka; Opera Philosophorum Medii Aevii.

Działalność naukowa studentów związana jest z pracą czterech kół naukowych: Koła Naukowego Studentów Filozofii (od 1967), Koła Naukowego Studentów Filozofii Przyrody (od 1978), Studenckiego Koła Logiki (od 2011), Koła Naukowego Metafizyków (od 2012) [http://www.filozofia.uksw.edu.pl/node/19].

(budynek Instytutu Filozofii przy ul. Wóycickiego1/3, stan obecny)

Obecnie na kierunku Filozofia prowadzone są studia I i II stopnia, a także studia doktoranckie (III stopnia) w następujących specjalnościach:

FILOZOFIA I STOPNIA:

• Profil ogólny
• Akademicka Ścieżka Studiów Filozoficznych

FILOZOFIA II STOPNIA:

• Etyka Więzi Międzyludzkich
• Filozofia Kultury, Religii i Polityki
• Akademicka Ścieżka Studiów Filozoficznych
• Philosophy and Culture of East-Central Europe. Experience and Thought (studia w j. angielskim)

FILOZOFIA III STOPNIA (STUDIA DOKTORANCKIE)

*

Dotychczasowi dyrektorzy Instytutu Filozofii UKSW:

• 1999-2002 - dr hab. Stanisław Porębski, prof. UKSW
• 2002-2008 - prof. dr hab. Zbigniew Sareło 
• 2008-2016 - ks. prof. dr hab. Ryszard Moń 
• 2016-2020 - ks. dr hab. Grzegorz Bugajak, prof. UKSW
• od 2020 - ks. dr hab. Ryszard Sadowski, prof. ucz.

***

Więcej informacji na temat historii Instytutu Filozofii UKSW w: Wydział Filozofii Chrześcijańskiej na ATK 1954-1999, red. J. Bielecki, J. Krokos, Wydawnictwo UKSW, Warszawa 2001; Ocalić od zapomnienia. Profesorowie ATK w Warszawie we wspomnieniach wychowanków, red. J. M. Dołęga, J. Mandziuk, Wydawnictwo UKSW, Warszawa 2002; oraz strony www poszczególnych Sekcji.