Projekty badawcze

Aktualnie realizowane projekty badawcze finansowane zewnętrznie

Teorie modalności epistemicznych i ontycznych z pierwotnym pojęciem zmiany. Rozszerzenia logiki zmiany LC

NCN: Preludium 13 - 2017/25/N/HS1/02779

okres realizacji: 2018-2020

kierownik.: M. Łyczak

Proponowany projekt ma na celu uzyskanie logicznie ugruntowanego, opartego na logice zmiany LC}, opisu dwóch teorii: teorii zmian przekonań oraz teorii zmian temporalnych, w której uwzględnia się pewien rodzaj modalności ontycznych. Logika zmiany LC została sformułowana przez K. Świętorzecką w celu opisu dychotomicznych zmian sytuacyjnych, wyrażonych w systematycznie rozszerzającym się języku. Logika ta operuje pierwotnym funktorem zmiany C czytanym zmienia się to, że ..., jest oparta na logice klasycznej, ale nie jest normalna (eliminacja C wywołuje sprzeczność). LC była analizowana zarówno pod kątem formalnym jak i w związku z jej możliwymi zastosowaniami filozoficznymi. (Syntetyczna prezentacja zawarta jest w pracy Classical Conceptions of the Changeability of Situations and Things Represented in Formalized Languages, K. Świętorzecka, Warsaw 2018, CSWU (MNiSW: N 101 002 31/0087).) Pierwsze z planowanych rozszerzeń LC -- teoria zmian przekonań LCB -- będzie nawiązywać do koncepcji konfliktu i kompromisu wcześniej zdefiniowanych w kontekscie logiki LC przez jej autorkę. W proponowanym podejściu chcemy ominąć silne założenie, zgodnie z którym dla dowolnego zdania jest tak, że dany podmiot epistemiczny jest przekonany o tym, że zdanie to jest prawdziwe, albo przekonany jest, że jest ono fałszywe. W warstwie syntaktycznej wprowadzimy aksjomatycznie do LC pierwotny funktor epistemiczny B, czytany: podmiot epistemiczny uważa, że ... . W modelach logiki LC wzbogaconej o funktor B uwzględnimy zmienność sytuacji oraz zmienność przekonań podmiotu epistemicznego na ten temat. Istotnym motywem będzie wymodelowanie okoliczności, w których podmiot epistemiczny żywi przekonania co do wypowiedzi złożoych, chociaż jego przekonania co do komponentów tych wypowiedzi nie zawsze są zdeterminowane (inspirację formalną stanowi semantyka Rantali). W badaniach zamierzamy opisać niezmienniczne własności pojęć: konflikt, kompromis, konsensus. Stopień ogólności uzyskanych wyników stworzy możliwości ich zastosowania przynajmniej w niektórych opisach specjalistycznych (psychologia, socjologia, prawo). Planowana teoria LCB będzie uwzględniać idealizację częstego zjawiska różnicy języków osób toczących dyskusję, które ma wpływ na tworzenie między tymi osobami konfliktów, osiąganie kompromisów i/lub konsensusu. Istotną cechą formalizmu LC, którą uwzględniamy w planowanych badaniach, jest to, że jest on wyrażony w zmieniającym się języku. Tak jak w LC, w ramach naszej koncepcji, dopóki podmiot epistemiczny nie obserwuje nowych faktów i nie zmienia swoich poglądów, jego czas epistemiczny nie płynie. Teoria zmian temporalnych, w której uwzględnimy pewien rodzaj modalności ontycznych jest drugim z proponowanych rozszerzeń formalizmu LC. Uzyskany system LC□Δ będzie odwoływać się do Arystotelesowskiego rozróżnienia modalności temporalnych i metafizycznych. Niezależną inspirację stanowią pojęcia modalne filozofii Leibniza. Do LC, wcześniej wzbogaconej aksjomatycznie o funktor konieczności temporalnej □, wprowadzimy funktor konieczności ontycznej Δ czytany: mogłoby być aktualne to, że ... (mogłoby być faktem to, że ...). Stan rzeczy możliwy w sensie C aktualizuje się na jakimś stopniu historii zmian sytuacyjnych φ. Stan jest możliwy ontycznie w historii φ na stopniu n wtedy, gdy aktualizuje się na stopniu n w którejś z historii należącej do klasy historii podobnych do φ pod pewnym względem. Konieczność metafizyczną w sensie Arystotelesa wyrazimy za pomocą ¬ Δ ¬. Arystotelesowską konieczność logiczną utożsamimy z zachodzeniem konieczności: temporalnej i ontycznej (□ i ¬ Δ ¬ ). W tym sensie konieczne logicznie będzie to, co zachodzi zawsze i w każdym momencie zachodzić musi. Konieczność hipotetyczną wyrazimy tak, by zdanie konieczne hipotetycznie prawdziwe w jakimś świecie ontycznie możliwym, było w nim prawdziwe zawsze (tj. konieczne w sensie □). W odniesieniach do filozofii Leibniza uwzględnimy formalizację Leibnizjańskich modalności metafizycznej i hipotetycznej. Możliwe metafizycznie jest to co jest kontyngentne, a konieczne metafizycznie jest to, co kontyngentne nie jest i nie ulega zmianie. Konieczność hipotetyczną można rozumieć jako to, co jest niezmienne, ale mogłoby być inne. W odniesieniiu do zapowiedzianych koncepcji podamy ich aksjomatyzacje, zmodyfikowaną LC semantykę i dowody twierdzeń o pełności. Ponadto wskażemy i przeanalizujemy niektóre ich pragmatyczne odniesienia do formalizowanych Arystotelesowskich i Leibnizjańskich pojęć epistemicznych i metafizycznych.

*

Pomniki Polskiej Filozofii Chrześcijańskiej XX wieku

Projekt finansowany przez MNiSW; konkurs 1 - 0033/FIL/2016 2 /90

okres realizacji: 2016-2020

kierownik: M. Bała

Celem projektu badawczego jest ukazanie roli, dokonań i wpływu polskiej filozofii chrześcijańskiej XX wieku na przykładzie trzynastu wybranych myślicieli. Filozofia chrześcijańska, pomimo że z metodologicznego punktu widzenia jest kategorią niejednoznaczną, funkcjonuje w literaturze filozoficznej. Nie oznacza ona bowiem konieczności posługiwania się elementami religijnymi jako argumentami uzasadniającym w refleksji filozoficznej, lecz jedynie staje się cennym światłem wytyczającym nowe możliwości i zadania dla działania ludzkiego rozumu. Polscy myśliciele XX wieku dokonali znaczącego wkładu w spotkanie refleksji filozoficznej ze elementami inspiracji religią chrześcijańska. Stąd konieczność upowszechnienia, w kraju i na świecie, polskiej filozofii chrześcijańskiej w Polsce oraz podkreślenie jej roli, jaką pełniła w szeroko pojętej kulturze, nauce, ekonomii, polityce, sztuce, obyczajowości, religii w XX wieku. W pierwszej kolejności projekt będzie realizował monograficzne opracowanie myśli 13 wybitnych przedstawicieli tego nurtu filozofii, działających zwłaszcza w 2 połowie XX wieku: Mieczysława Gogacza, Piotra Lenartowicza, Stanisława Kamińskiego, Kazimierza Kloskowskiego, Kazimierza Kłósaka, Feliksa Konecznego, Mieczysława Alberta Krąpca, Tadeusza Ślipko, Tadeusza Stycznia, Józefa Tischnera, Karola Wojtyły, Jacka Woronieckiego, Zofii Józefy Zdybickiej.

*

Obecność myśli Kazimierza Twardowskiego we wczesnej fenomenologii w Polsce

NCN: OPUS 14 - 2017/27/B/HS1/02455

okres realizacji: 2018-2021

kierownik: W. Płotka

Podstawowym celem projektu jest określenie możliwych wpływów — zarówno w aspekcie bezpośrednio podejmowanych polemik, jak i pośrednich nawiązań systematycznych — filozofii Kazimierza Twardowskiego na wczesną fenomenologię w Polsce. Cel ten wymaga zidentyfikowania i opisania kontynuacji wątków, problematyki oraz metody opracowanej przez Twardowskiego przez filozofów, których można włączyć do szeroko pojmowanego ruchu fenomenologicznego w pierwszych dekadach XX wieku w Polsce. Przez „wczesną fenomenologię w Polsce” rozumie się przy tym niejednorodny kierunek badań filozoficznych, kształtujący się w polskim środowisku akademickim w latach 1895-1939, oraz autorów i badaczy włączanych do tego kierunku, którzy wykorzystywali lub nawiązywali w swoich dociekaniach do metod i koncepcji fenomenologii Husserla. Szereg badaczy (Bęben, Głombik, Miśkiewicz, Pokropski) w badaniach nad wczesną fenomenologią w Polsce pytają o recepcję myśli Husserla przez polskich badaczy. Biorąc jednak pod uwagę fakt, że wielu spośród nich — np. Auerbach, Błachowski, Bandrowski, Blaustein, Ginsberg-Blaustein, Igel, Ingarden — pozostawało w równej, jeżeli nie większej mierze pod wpływem filozofii Twardowskiego, równie ważne jest pytanie o ślady jego rozważań we wczesnych koncepcjach fenomenologicznych. Dlatego głównym problemem badawczym projektu jest pytanie: W jakiej mierze wczesna fenomenologia w Polsce została ukształtowana przez filozofię Twardowskiego? Podejmując ten problem, projekt pośrednio dotyczy wzajemnych związków, wpływów i polemik pomiędzy wczesną fenomenologią a Szkołą Lwowsko-Warszawską, przez co wydaje się częściowym spełnieniem postulatów formułowanych przez badaczy (np. Woleński). W związku z tym problemem, przyjmuje się trojaką hipotezę, że (1) rozwinięciem wątku fenomenologicznego w filozofii Twardowskiego są jego badania nad Kartezjuszem, gdzie definiuje się idee (pojęcia) i percepcję (doświadczenie) jako dwa źródła poznania; (2) wczesna fenomenologia w Polsce częściowo rozwijała się w formie psychologii opisowej dzięki wpływom Twardowskiego (Auerbach, Błachowski, Bandrowski, Blaustein); oraz (3) analiza fenomenologiczna we wczesnej fenomenologii ma charakter ontologiczny, nawiązując do Twardowskiego teorii przedmiotu (Ginsberg-Blaustein, Ingarden). Stąd, badania podejmowane w projekcie dotyczą trzech dziedzin: (1) filozofii Twardowskiego, (2) psychologii opisowej Błachowskiego, Bandrowskiego i Blausteina oraz (3) wczesnej filozofii Ingardena.

*

Koncepcja odniesienia językowego oparta na pojęciu wyróżnienia

NCN: OPUS 14 - 2017/27/B/HS1/00130

okres realizacji: 2018-2021

kierownik: W. Rostworowski

Jedną z ważnych kwestii, jakie podejmują badacze zajmujący się językiem, jest pytanie, w jaki sposób słowa odnoszą się do obiektów w świecie; w szczególności, jakiego rodzaju relacja pomiędzy danym terminem jednostkowym (wyrażeniem w liczbie pojedynczej takim jak nazwa „Mount Everest” czy opisem „obecna królowa Anglii”) a pewnym przedmiotem czy osobą, powoduje, że owo wyrażenie reprezentuje tę rzecz czy osobę? Odpowiadając na to pytanie, większość filozofów języka zakłada, że więź pomiędzy terminem użytym w jakimś określonym kontekście a obiektem ma charakter jednorodny, tzn. daje się sprowadzić do jakiegoś jednego określonego typu relacji. Przykładowo, jedni twierdzą, że odniesieniem danego terminu jest obiekt, który spełnia jednoznacznie pewne warunki opisowe kojarzone przez kompetentnych użytkowników języka z tym terminem; inni z kolei utrzymują, że odniesieniem jest obiekt, który stoi u początku „łańcucha” użyć danego wyrażenia, opierającego się na pewnego rodzaju powiązaniach kauzalnych. Jednocześnie przyjmuje się często, że natura relacji odniesienia zależy od rodzaju danego wyrażenia (np. od tego, czy mamy do czynienia z wyrażeniem typowo zależnym od kontekstu, czy też nie) i jest ona inna w przypadku nazw własnych czy wyrażeń wskazujących, postulując czasem istnienie dwóch (lub kilku) odrębnych mechanizmów odniesienia w ramach danej kategorii wyrażeń. Projekt pt. „Koncepcja odniesienia językowego oparta na pojęciu wyróżnienia” wpisuje się w powyższą dyskusję nad jednostkowym odniesieniem i ma na celu rozwinąć pewną oryginalną teorię, głoszącą, że odniesieniem danego terminu użytego w pewnym kontekście jest — mówiąc w uproszczeniu — obiekt, który (i) spełnia warunki opisowe zawarte w tym wyrażeniu, (ii) jest najsilniej wyróżniony spośród innych obiektów w tym kontekście użycia. Teorię tę wnioskodawca pragnie zastosować w szczególności do analizy złożonych wyrażeń wskazujących takich jak „ten człowiek”, „ta wysoka góra”, „tamten czarny pies”, które zawierają element zarówno demonstratywny, jak i opisowy. Rozwijając wskazaną koncepcję, autor projektu ma za zadanie, po pierwsze, dokonać dokładnej i systematycznej analizy kategorii wyróżnienia, luźno zarysowanej w filozoficznej literaturze, stosując nowoczesne podejście interdyscyplinarne: będziemy prowadzić rozważania teoretyczne jak i badania eksperymentalne nad językiem z udziałem jego zwyczajnych użytkowników. Postępując zgodnie ze standardami panującymi we współczesnej filozofii języka, wnioskodawca sformułuje swoją koncepcję w sposób naukowy i możliwie ścisły, wykorzystując w tym celu narzędzia logiki. Finalnym etapem projektu będzie podanie sformalizowanej teorii semantycznej opartej na wyróżnieniu, skoncentrowanej na zdaniach ze złożonymi wyrażeniami wskazującymi, oraz rozważenie możliwości zastosowania tej teorii w opisie terminów jednostkowych pozostałych kategorii. Rozwinięcie teorii odniesienia wyrażeń wskazujących opartej na wyróżnieniu umotywowane jest przekonaniem autora projektu, że teoria ta — odpowiednio dopracowana — ma dużą szansę dostarczyć ogólnego wyjaśnienia relacji jednostkowego odniesienia jako takiej. Nowatorstwo tej koncepcji polega na zdystansowaniu się wobec założenia, że natura jednostkowego odniesienia musi charakter redukowalny do jednego typu relacji albo prostej wieloznaczności. W świetle faktu, że dany obiekt może stać się (najsilniej) wyróżniony ze względu na bardzo różne cechy, proponowana koncepcja zakłada pluralizm relacji referencji.

*

Forum Logicum

POWR.03.01.00-00-EF46/16

okres realizacji: 2017-2019

kierownik: K. Świętorzecka

Celem projektu jest podniesienie kompetencji ogólnorozwojowych związanych z poprawnym argumentowaniem, krytycznym i samodzielnym myśleniem, logiką i heurystyką Projekt realizowany jest w formie kursów fakultatywnych. Grupę docelową stanowią uczniowie w wieku 15-19 lat.

*

Francuska duchowość ateistyczna

NCN: Preludium - 2017/25/N/HS1/00353

okres realizacji: 2018-2020

kierownik: J. Skurzak

Celem projektu badawczego jest analiza tekstów francuskich filozofów, którzy w swojej twórczości podejmują kwestię ateistycznej duchowości. Do takich należy zaliczyć przede wszystkim czterech współczesnych autorów, a mianowicie M. Onfary'a, L. Ferry'ego, M. Gaucheta oraz A. Compte-Sponville'a. Nie jest to oczywiście wyczerpująca lista myślicieli, którzy we francuskim środowisku filozoficznym negują istnienie Boga lub postawy religijne. To, co ich wyróżnia to pojawienie się konstruktywnej propozycji duchowości ateistycznej, która ma zajęć miejsce tradycyjnej duchowości religijnej. W jej rozumieniu, po krytyce religii nie pozostaje pustka, lecz pojawia się możliwość zastąpienia "złudnych dobrodziejstw" religii duchowością, która w takim rozumieniu nie musi odwoływać się do transcendencji osobowej. Wybór autorów został podyktowany także licznymi polemikami i dyskusjami w środowisku filozoficznym na temat zaproponowanych przez nich rozwiązań w omawianej kwestii. Cel projektu zawarty jest w następujących hipotezach badawczych: 1) istnieje koncepcja duchowości, która nie odwołuje się do rzeczywistość transcendentnej - duchowość ateistyczna; 2) duchowość ateistyczna jawi się jako alternatywa dla duchowości tradycyjnej (religijnej); 3) duchowość ateistyczna jest w stanie zastąpić propozycje tradycyjnych religii i przyczynia się do przyjęcia przez osoby wierzące postawy ateistycznej. Projekt ma na celu weryfikację lub falsyfikację przedstawionych hipotez.

____________________

Zrealizowane projekty badawcze finansowane zewnętrznie

Rozpoznawanie wzorców i afordancji w przetwarzaniu predykcyjnym

NCN: Miniatura 1 - 369732

okres realizacji: 2017-2018

kierownik: M. Piekarski

Niektórzy badacze twierdzą, że w teorii kodowania predykcyjnego (TKP) percepcja może być rozumiana jako „kontrolowana halucynacja” (Grush 2004) lub jako doświadczenie „wirtualnej rzeczywistości” (Hohwy 2013, 137-138). Wiąże się to z głoszonym przez predykcjonizm przekonaniem, według którego z powodu nieznajomości przyczynowych źródeł pobudzeń zmysłowych mózg niejako musi je „zgadywać” (Clark 2016, 2), czyli stawiać na ich temat hipotezy percepcyjne. Celem niniejszego badania jest uzasadnienie tezy, według której percepcja jest (1) normowana nie tylko przez predykcje, ale także (2) przez konkretne wzorce rozumiane jako ciągi informacji obiektywnie istniejących w środowisku danego organizmu. Klasyczne teorie rozpoznawania wzorców (m.in. teorie cech, szablonów i prototypów) były formułowane w oparciu o statyczną koncepcję poznania jako procesu teoretycznego ukierunkowania na przedmioty dane w środowisku konkretnego organizmu. W takim ujęciu rozpoznanie wzorców ściśle wiąże się wiedzą posiadaną przez dany system poznawczy oraz z zapamiętanymi informacjami na temat środowiska. Nie jest to ujęcie błędne, ale wydaje się, że z punktu widzenia TKP niekompletne. Chcielibyśmy zaproponować taką interpretację rozpoznawania wzorców, która będzie zgodna z TKP. W proponowanej tu koncepcji wzór zostaje rozpoznany jako to, co pełni określoną normatywną funkcję w dokonywanych przez system poznawczy predykcjach, dotyczących prawdopodobieństwa zajścia pewnych zdarzeń, w odniesieniu do możliwych reakcji danego systemu poznawczego. Wzorce można rozumieć zatem jako pewnego rodzaju afordancje (por. Gibson 1979), dzięki czemu możliwe będzie wykazanie, że percepcja jest zawsze zorientowana na działanie oraz że mózg, rozumiany jako wielopoziomowy model generatywny, tworzy predykcje na podstawie reprezentacji kierujących działaniem. Model generatywny jest zatem kształtowany nie tylko przez własną wewnętrzną dynamikę, ale również przez strukturę sygnału zmysłowego.

*

Praktycyzm krakowski a jego metafizyczne założenia

NCN: SONATA 3 - 2012/05/D/HS1/03518

okres realizacji: 2013-2016

kierownik: M. Płotka

Filozofię uprawianą na Akademii Krakowskiej pierwszej połowy XV wieku najczęściej określa się "filozofią praktycystyczną", czy wręcz "praktycyzmem krakowskim" (Władysław Seńko) oraz definiuje się ten kierunek, między innymi, jako pogląd uznający wyższość życia czynnego (vita activa) nad vita contemplativa. Vita activa miałaby realizować się poprzez zaangażowanie filozofa w sprawy publiczne. Ponieważ krakowską filozofię praktyczną uznaje się za antyspekulatywną (Juliusz Domański) czy antymetafizyczną (Zofia Włodek), to problem badawczy, który wyłania się z takiego jej rozumienia można sprowadzić do pytania: czy i w jakiej mierze praktycyzm krakowski wymaga przeformułowania koncepcji antropologicznej, według której istotą człowieka jest nie kontemplacja a działanie? Celem niniejszego projektu jest zatem wykazanie, że krakowski praktycyzm stanowił spójną (i głębszą niż zazwyczaj się to uznaje) doktrynę opierającą się na założeniach antropologicznych i metafizycznych, które to założenia odwołują się po pierwsze, do przeformułowania arystotelesowskiej teorii aktu i możności, oraz po drugie, adaptacji Burydanowskiej filozofii naturalnej do nauki o strukturze bytu ludzkiego. Ze względu na przyjętą metodologię opracowane wyniki badań zostaną przedstawione w serii publikacji naukowych oraz referatów na ogólnopolskich i międzynarodowych konferencjach naukowych. Projekt zakłada przygotowanie, zredagowanie i zgłoszenie artykułów naukowych do polskich i międzynarodowych periodyków, które traktują o szeroko pojętej myśli okresu Średniowiecza i Renesansu. Ponadto, planowane jest opracowanie publikacji książkowej, która przedstawi wyniki badań niniejszego projektu. Poza prezentacją efektów badań naukowych w serii publikacji, wyniki niniejszego projektu będą sukcesywnie przekazywane w serii ogólnopolskich (Seminarium Historyków Filozofii Polskiej) i międzynarodowych konferencji naukowych (The International Congress on Medieval Studies in Kalamazoo w USA organizowanej corocznie w maju, The International Congress on Medieval Studies in Leeds w Wielkiej Brytanii, i in.). Projekt badawczy "Praktycyzm krakowski i jego metafizyczne założenia" znacząco uzupełni stan badań nad historią filozofii polskiej w Średniowieczu oraz w sposób istotny wpłynie na jej rozwój poprzez po pierwsze, analizę pojęcia "praktyki" w środowisku filozofów Akademii Krakowskiej, po drugie, udzielenie odpowiedzi na pytanie o teoretyczne podstawy rozumienia "praktyki" , oraz po trzecie, przedstawienie koncepcji metafizycznej (koncentrującej się głównie na teorii aktu i możności), która tworząc podstawy uzasadnia od strony struktury bytu ludzkiego (struktury duszy ludzkiej, jej władz poznawczo-wolitywnych itd) praktyczne zorientowanie filozofii. Opracowane wyniki badań zostaną przedstawione w serii publikacji naukowych oraz referatów na ogólnopolskich i międzynarodowych konferencjach naukowych. Ponadto, planowane jest opracowanie publikacji książkowej, która przedstawi wyniki badań niniejszego projektu.

*

Działalność Uniwersytetu Letniego Kultury Polskiej w Rzymie w latach 1987-2008

Projekt finansowany przez zagraniczną instytucję publiczną, powołaną w celu wspierania działalności naukowej lub badawczo-rozwojowej - IPAK/grant/1/2016

okres realizacji: 2016-2018

kierownik: A. Andrzejuk

Opracowanie historii działalności Uniwersytetu Letniego Kultury Polskiej w Rzymie w latach 1987-2008. Efektem realizacji projektu jest monografia naukowa.

*

From the idea of spontaneous generation to the theory of cosmic abiogenesis. Survey of views on the origin of life in the context of the idea of cosmic origin of life

ECOST-MEETING-TD1308-220416-070202

okres realizacji: 2016

kierownik: A. Świeżyński

In modern science, in the second half of the twentieth century, new scientific areas have emerged, which are interested in the emergence and existence of life beyond the Earth. The most important are: cosmochemisty; astrochemistry; egzobiology; bioastronomy; astrobiology. These fields of scientific research refer to, although in different ways, the idea of the cosmic (out-of-Earth) the origin and the existence of life. On the other hand, the concept of a philosophical nature concerning the existence of cosmic life is the idea of eternity of life in which is expressed the view that life is as old as any existing material, which is the universe. The idea of panspermia, that belief in the possibilities and the actual spread of life in the cosmos, together with the idea of eternity of life, was one of the ways to explain the origin of life on the Earth. In parallel to it there was a view of the spontaneous and sudden transformation of inanimate matter into animate matter, or the idea of spontaneous generation (the so-called as "naive"). Primary (the first one) abiogenesis would explain the fact of the emergence of life on the Earth. Outlined a multiplicity of views on the origin of life in the universe requires to be order and to indicate the relationship existing between the various ideas and the modern findings of an empirical character and related to them scientific theories. In particular, it is worth to examine the development of the idea of cosmic origin of life and indicate the factors which contributed to the shaping of the modern theory of cosmic abiogenesis. I would like to justify a thesis that the emergence of the theories of cosmic abiogenesis was possible primarily thanks to prior emergence of the theories of earthly abiogenesis, and therefore indirectly through the philosophical idea of spontaneous generation on the Earth transformed into the idea of self-organization of matter according to the findings of a scientific (empirical) research under the influence of theory physico-chemical evolution. In contrast, the idea of cosmic origin of life (the idea of panspermia), though concerns the question of extraterrestrial life, did not affect the appearance of the theories of cosmic abiogenesis, but it was thanks to her reborn in the form of different varieties neopanspermia (eg. interstellar panspermia, cometary panspermia, interplanetary panspermia) as an explanation of the origin of life on Earth alternative to earthly abiogenesis. This happened because the idea of panspermia does not apply directly issue the origin of life, but its existence beyond the Earth (and spread in the Universe). But has not appear in the history of human thought the idea representing the equivalent of the idea of spontaneous generation on the Earth, i.e. the idea of cosmic spontaneous generation. It should be noted that in many studies of the historical idea of panspermia is closely connected with contemporary theories of abiogenesis space as their "unscientific predecessor" while it should be considered only as a "precursor" of neopanspermia. My presentation will be concentrated around clarify the following scheme of imaging these dependencies. The conclusion of a general nature, derived from the presented analysis, is to identify the two components present in the contemporary scientific theories on the origin of life: ideological component and the empirical one.

*

Ontologiczny argument Goedla: historia, modyfikacje, rozszerzenia i kontrowersje

NCN: HARMONIA 4 - 2013/08/M/HS1/00439

okres realizacji: 2013-2015

kierownik: K. Świętorzecka

Zagadnienie możliwości istnienia obiektów nieuwarunkowanych i warunkujących istnienie innych przedmiotów dowolnej kategorii ontycznej, jest jednym z najstarszych i najbardziej specyficznych – a często też zaliczanych do najważniejszych - problemów filozofii. Znamienne jest przy tym to, że nie daje się ono zredukować do kwestii poruszanych w ramach dyscyplin szczegółowych. Chociaż uważa się, że niektóre tradycyjne rozstrzygnięcia z tego zakresu są falsyfikowane przez współczesne przyrodoznawstwo, to zasadniczo sprawa istnienia obiektów takiego [szczególnego] rodzaju może być postawiona i analizowana dopiero w ramach odpowiednio bogatych teorii ontologii filozoficznej. Współczesna ontologia wciąż podejmuje na nowo tę kwestię i proponuje różne konkurencyjne jej rozstrzygnięcia. W jednej ze swoich wersji zagadnienie istnienia Absolutu (jednego lub wielu) sprowadza się do pytania, czy można wykazać istnienie obiektu, który jest podmiotem wszelkich doskonałości (powiedzmy: bytem najdoskonalszym). Pierwszym filozofem europejskim, który postawił to pytanie był św. Anzelm, a współcześnie podjął je Kurt Gödel i w rękopisie z 1970 roku pt. „Ontologischer Beweis” naszkicował oryginalny pomysł pozytywnego rozstrzygnięcia tego problemu. Filozofowie stawiają zarzut Gödlowi, że posłużył się zbyt słabymi środkami filozoficznymi, a logicy, że zastosował nazbyt silne środki logiczne. Argument Gödla ma jednak w oryginale tylko formę szkicu i sądzimy, że należy go traktować jako fragment obszerniejszej koncepcji ontologicznej, w ramach której można próbować uzyskać dla niego status rozumowania konkluzywnego. Rekonstrukcja formalnej podstawy notatki „Ontologischer Beweis” (w grę wchodzą modalne logiki kwantyfikatorów drugiego rzędu) i odniesienia do preferencji filozoficznych samego Gödla (związanych z koncepcjami Kartezjusza, Leibniza, Kanta) dają możliwość opracowania przynajmniej paru interesujących filozoficznie uzupełnień argumentacji Gödla, tak by zyskała ona (uwarunkowaną określonymi założeniami specyficznymi) wartość pragmatyczną. Zasadniczym celem proponowanych badań jest właśnie sformułowanie tego rodzaju sformalizowanych teorii dedukcyjnych zinterpretowanych w ramach współczesnej semantyki teoriomodelowej i skonfrontowanych z wybranymi zarzutami formułowanymi w odniesieniu do propozycji Gödla. Cel planowanych badań wymaga realizacji pięciu zadań badawczych. W pierwszym etapie dokonamy porównawczej analizy dotychczasowych uzupełnień i modyfikacji argumentu Gödla powstałych w literaturze logiczno-filozoficznej. (Dotychczas ukazało się już blisko 50 publikacji poświęconych tej sprawie, ale żadna z nich nie obejmuje syntetycznego opisu powstałych formalizmów i ich systematyki.) Przeprowadzone klasyfikacje umożliwią sprecyzowanie metateoretycznych założeń trzech nowych propozycji uzupełnień argumentu Gödla. Rozumowanie Gödla zrekonstuujemy najpierw na gruncie dwóch różnych modalnych teorii wybranych pojęć relacyjnych: przygodności i przyczynowości. Trzeci formalizm zostanie ufundowany na relacyjnym pojęciu racji dostatecznej. W następnym etapie badań uwagę poświęcimy różnym rodzajom modalności, które są istotnie wykorzystane w formalizmie Gödla. Konstrukcja dowodu dopuszcza przynajmniej parę znaczeń operatorów modalnych, które sprzęgnięte ze znaczeniami terminów pozalogicznych mogą wywołać tzw. krach modalności (to, co aktualne, jest także konieczne). Przedmiotem naszego zainteresowania będą możliwe sposoby ograniczenia tego efektu do wybranych twierdzeń ontologii Gödla. W kolejnym zadaniu badawczym zinterpretujemy ontologię Gödlowską w pewnej wersji modalnej semantyki sąsiedztwa w stylu Scotta-Montague przy jednoczesnej reinterpretacji pojęcia Absolutu, jako obiektu o względnie niezależnym typie. Całość badań uzupełnimy analizą kontrowersji wokół dowodów ontologicznych [odniesionych do autorskich propozycji formalizacyjnych] związanych z argumentem Gödla. Materialnym efektem badań będzie udział uczestników projektu w międzynarodowych konferencjach naukowych z referatami zdającymi sprawę z prowadzonych badań oraz publikacja w recenzowanym wydawnictwie pierwszej anglojęzycznej monografii poświęconej argumentowi ontologicznemu Gödla. Planowany projekt ma być realizowany w międzynarodowym zespole specjalistów z zakresu podejmowanej problematyki. Razem z dr hab. Kordulą Świętorzecką (kierownik projektu), w badaniach będą uczestniczyć: prof. Johannes Czermak (Salzurg, Austria), prof. Srećko Kovač (Zagrzeb, Chorwacja), prof. Edward Nieznański (Warszawa, Polska).

*

Żydowska filozofia przyrody

Stypendium Lanckorońskich z Brzezia - 44-6/2013

okres realizacji: 2014

kierownik: A. Świeżyński

Celem badań jest analiza poglądów filozofów żydowskich (od starożytności do połowy XX wieku) na temat: struktury i istoty bytu materialnego, czasu, przestrzeni, zmienności, przyczynowości, pochodzenia Wszechświata, cudu, przypadku oraz zaprezentowanie filozoficznej wizji przyrody obecnej w filozofii żydowskiej. Ponadto zostanie podjęta próba oceny wpływu nauk przyrodniczych na rozwój filozofii żydowskiej. Scharakteryzowane zostaną także wzajemne relacje teologii i filozofii żydowskiej. Zasadniczym celem badań będzie poszukiwanie odpowiedzi na następujące pytania: 1) Jak zmieniał się obraz świata materialnego w myśli żydowskiej na przestrzeni wieków?; 2) Jakie czynniki decydowały o przekształceniach obrazu świata w filozofii żydowskiej?; 3) Jaki jest wkład żydowskiej filozofii przyrody do całościowego dorobku filozofii przyrody?; 4) W jakim stopniu dawna filozofia żydowska pozostająca w kontakcie z przyrodoznawstwem może być inspiracją dla rozwoju współczesnej filozofii żydowskiej?; 5) Które poglądy żydowskiej filozofii przyrody mogą mieć znaczenia dla rozwoju dialogu: nauka – religia? Zarówno w literaturze polskiej, jak i obcojęzycznej nie ma jak dotąd całościowego opracowania zaproponowanego zagadnienia. Wyniki uzyskane w badaniach nad żydowską filozofią przyrody mogą stanowić element kształtujący nową interpretację niektórych twierdzeń teologii żydowskiej. Ponadto żydowska filozofia przyrody w wersji współczesnej nawiązującej do jej historycznych przejawów mogłaby spełnić rolę „mediatora” między judaizmem i chrześcijaństwem we wzajemnym dialogu prowadzonym przez oba systemy religijne.

*

Sumienie w ujęciu tomizmu i fenomenologii

Narodowy Program Rozwoju Humanistyki; konkurs 81 - 31H 12 0151 81

okres realizacji: 2013

kierownik: J. Krokos

Sumienie w ujęciu tomizmu i fenomenologii było przetłumaczenie na język angielski i wydanie w wydawnictwie o zasięgu międzynarodowym rozprawy dr. hab. Jana Krokosa Sumienie jako poznanie. Fenomenologiczne dopełnienie Tomaszowej nauki o sumieniu. Rozprawa, będąca przedmiotem projektu, w sposób oryginalny i twórczy podejmuje zagadnienie sumienia, szeroko obecne w całych dziejach filozofii, a obecnie – także w dyskusjach społecznych w związku z licznymi problemami etycznymi i bioetycznymi, obejmującymi życie indywidualne i społeczne. Może zatem dobrze służyć jako teoretyczne przygotowanie do dyskusji społecznych, odwołujących się do problematyki sumienia, jak np. obiektywność lub subiektywność sumienia, rola sumienia w kształtowaniu norm moralnych i prawnych, obowiązywalność sumienia i jej granice, klauzula sumienia itp. Jej studiowanie pozwoliłoby uniknąć wielu nieporozumień i pseudoproblemów. Dyskurs rozprawy prowadzony jest na dwóch poziomach: metateoretycznym i teoretycznym. Podstawowa metateza rozprawy brzmi: mimo, że teoretyczny namysł nad sumieniem lokowany jest przede wszystkim w antropologii filozoficznej, etyce, teologii moralnej oraz w psychologii, rdzeń problematyki sumienia jest teoriopoznawczy. Tezą teoretyczną jest stwierdzenie, że sumienie jest aksjologiczną świadomością ludzkiego czynu, przede wszystkim własnego. Pociąga to za sobą, że jest ono sposobem bycia człowieka jako człowieka, który umożliwia mu panowanie nad sobą i swoimi czynami. Obejmuje ono całą ludzką aktywność, wszelkie urzeczywistnianie się ludzkich potencjalności.

*

Responsibility of Nations as Understood by Austrians and Poles

Stipendien der Stipendienstiftung der Republik Österreich, Stiftung Postdocs - ICM-2012-01664

okres realizacji: 2012-2013

kierownik: A. Waleszczyński

The project "Responsibility of Nations as Understood by Austrians and Poles" concentrates on relations between the two EU nations. The project will include an analysis of the responsibility that nations accept as regards their own development as well as development of other countries within the framework of mutual and international relations. The research will also concentrate on the role of self-determination of national societies in the context of requirements put by other countries and groups of countries. For the research conducted. it will be important to understand the idea of independence of nations and respect the right of nations to self-determine and recognize their own identity. The concept of nation will be developed as a political community, which has its own territory and culture. That is why it is very important to juxtapose the Austrian perspective (as a federal state which has regional cultures) with the Polish perspective (as a uniform state with, generally speaking, a single culture). Research into the responsibility will refer to the views of H. Jonas and D. Bimbacher. It will examine how their understanding of responsibility for future generations is consistent with the meaning of responsibility emerging from the statements of Austrian and Polish politicians. Who is responsible for the survival of (small) culturally homogeneous nations (in cultural and political terms), living in certain territories and with their own political organization. The project "Responsibility of Nations as Understood by Austrians and Poles" is assumed to become part of a broader study on multiculturalism, national identity and the right of peoples to decide on their own. The conclusions reached in the project summary will determine the next steps planned during the research and indicate further objectives. Materials compiled during the project will be used for further analysis.

*

Aktualność filozofii klasycznej w wersji egzystencjalnej

Narodowy Program Rozwoju Humanistyki; konkurs 80 - 0220/FNiTP/H31/80/2011

okres realizacji: 2012-2013

kierownik: M. Bała

Celem projektu było tłumaczenie i publikacja w j. angielskim monografii naukowej autorstwa prof. dra hab. Edwarda Nieznańskiego zatytułowanej: Towards a Formalization of the Thomistic Theodicy oraz monografii prof. dra hab. Edmunda Morawca, Intellectual Intuition in the General Metaphysics of Jacques Maritain. W ramach projektu zostały merytorycznie przygotowane teksty monografii, dokonana została korekta językowa tekstów, książki zostały przygotowane do druku i dokonano korekt wydawniczych.

*

Understanding Religion and Science. The Contemporary Debate on Philosophy of Miracle

Narodny Stipendijny program Slovenskiej republiky na podporu mobilit studentov, doktorantov, vysokoskolskych ucitelov - 27/09/2012

okres realizacji: 2012

kierownik: A. Świeżyński

The problem of miracle is important and interesting from philosophical point of view. It seems that the notion of a miracle and its content should be interesting for someone who attempts to know the nature of the reality around him, the reality he is the element of; and who attempts to understand the process of discovering the world and the existential experience of a human being. It appears that a miracle and the considerations of it exemplify the content of these very fundamental questions stimulating everyone who tries to gain at least a bit better understanding and at least a bit more wisdom. If a miracle itself is the peripheral problem for philosophy in its traditional sense, the problems it poses, are, for sure, very important for philosophers as the basis for genuine philosophical quests. From the practical perspective of philosophical quest, philosophy of miracle should be regarded as a kind of “artificial” construct, invented by the scholars who seek to put in order various issues belonging to the scope of philosophical interest. The problem of miracle may be one of them, as it was said earlier. Yet, it is difficult to talk about the single philosophy of miracle, because it varies, depending on the assumptions and the philosophical trend adopted. The problem of miracle will be different, when considered within classical metaphysics or personalism from the same problem discussed within analytical philosophy, for example. But still, each kind of philosophy of miracle presupposes the attitude taking into account the religious dimension of human existence. With regard to the object of its interest, philosophy of miracle is situated at a borderline of various philosophical branches; these are, first of all, philosophy of religion, philosophy of God, metaphysics, philosophy of nature, anthropology as well as philosophy of science and axiology. Moreover, we should remember that the notion “miracle” is used particularly in theology. Thus, philosophy of miracle has to remain open to the cooperation with theology, and it has to take into account theological sense of a miracle. It should also be in touch with natural sciences, because the miracle is always treated as a phenomenon, which is, at least to some extent, subject to empirical examination. Generally speaking, contemporary philosophy of miracle is the set of theoretical quests and establishments concerning the event described as the miracle; these establishments and quests concern both the ontology of miracle (what is a miracle?; what is its structure?), and its epistemology (can the miracle be recognized and explained?; and if so, in what way?); these establishments and quests, although interdisciplinary in character, do not go beyond the philosophical field of knowledge, as far as their methodology is concerned. The main task of philosophy of miracle is the clarification of the notion of the miracle, defining it in a more precise way, its potential modification and the formulation of a certain conception of miraculous event. Suggesting any conception of miraculous event, although it has to take into account theological elements, inseparably connected with it, means the conscious move of the problem from theological to philosophical perspective. Philosophical perspective of the considerations may, in turn, be the basis for the contact and creative dialogue between theology and natural sciences, because the latter also contribute to the clarification of the notion of the miracle, as a miraculous event has the empirical element in itself. Thus, the perspective adopted presupposes the possibility of regarding philosophy (philosophy of nature in particular) as a kind of a “bridge” between theology and natural sciences; what is more, philosophy doesn’t have to lose its autonomy in favor of either of sciences. This model is more and more frequently used, as far as the interdisciplinary research is concerned. Philosophical analysis of a miracle, conducted in this way, may contribute to establishing and confirming the scholarly utility of this model.

*

ISSR Library Project

The International Society for Science and Religion Library Project - ISSR-TLP_109/2011

okres realizacji: 2011

kierownik: G. Bugajak

The ISSR Library consists of 224 volumes spanning all areas of the interface between science and spirituality. Our Editorial Board selected these books in consultation with the membership of the International Society for Science and Religion and experts from many academic disciplines, faith traditions, and regions. The result is a truly remarkable collection that ranges from a ‘core’ group of books whose primary focus is directly on science and spirituality (from many perspectives, including non-religious ones) to eleven other subject areas. These range from the sciences and social sciences to history, philosophy and the environment.