Instytut Filozofii UKSW
ul. Wóycickiego 1/3
01-938 Warszawa
budynek CEiBI (nr 23), pokój 302

Studia specjalistyczne w zakresie filozofii przyrody stanowią dziedzinę filozofii, która aktualność swoją zawdzięcza postępom współczesnych nauk matematyczno-przyrodniczych. Nauki te, zmierzające sukcesywnie do coraz większej specjalizacji i wyodrębnienia nowych dziedzin pochodnych, wymagają z jednej strony uogólnień i syntezy z określonego punktu widzenia, z drugiej - opracowania w aspekcie metodologiczno-epistemologicznym tych danych naukowych, a ponadto uaktualnienia i reinterpretacji zagadnień podejmowanych przez tradycyjną tomistyczną i neotomi-styczną filozofię przyrody.

Dlatego istniejący od 1954 r. Wydział Filozofii Chrześcijańskiej w ATK w swej działalności naukowo-dydaktycznej podejmuje tego rodzaju studia. Z początku jednak wykłady z tego zakresu miały charakter pomocniczy względem innych kierunków filozofii, uprawianych na Wydziale. Od 1957 r. z Katedry Ontologii i Logiki, w ramach której prowadzono badania i wykłady z filozofii przyrody, wyłoniono Katedrę Filozofii Przyrody z czterema zakładami: 1) filozofii przyrody; 2) matematyki i fizyki, 3) biologii ogólnej, 4) antropologii. Od 1965 r. katedra ta wraz z zakładami jako specjalność nosiła oficjalną nazwę: Filozofia Przyrody i Przyrodoznawstwa, Ogólna Metodologia Przyrodoznawstwa.

Charakter badań naukowych - oryginalnych w skali co najmniej europejskiej - prowadzonych w ramach specjalności filozofii przyrody wyznacza osoba ks. prof. Kazimierza Kłósaka i wprowadzony przez niego system filozoficzny oraz sposób filozoficznego widzenia rzeczywistości. Należy wymienić najważniejsze własności koncepcji ks. prof. Kazimierza Kłósaka:

1. Filozofia pojmowana jest realistycznie i zarazem krytycznie. Określa się ją ogólnie jako naukę o aspekcie bycia czymś istniejącym realnie w ogólności oraz w ograniczeniu do poszczególnych typów bytu. Inne sformułowania tego określenia uwypuklają postawę realistyczno-krytyczną: filozofia w sensie ścisłym jest nauką o aspekcie istnienia realnie jako przedmiot - i to albo jako przedmiot w ogólności, albo jako pewien typ przedmiotu. W sensie szerszym filozofię pojmuje też jako refleksję krytyczną nad ludzkim  poznaniem,  zwłaszcza   nad   poznaniem   naukowym. Z określenia filozofii w sensie ścisłym wynika jej zróżnicowanie gatunkowe.
2. Rozwijana pluralistyczna koncepcja filozofii przyjmuje wielość odrębnych względnie autonomicznych dyscyplin filozoficznych, tak ze względu na wielość badanych typów bytu i stosowaną do nich aparaturę pojęciową o odpowiednio różnym stopniu ogólności, jak i ze względu na ujmowanie w badaniach odmiennych aspektów bytu. Badając byt realnie istniejący o aspekcie bytowości czy byt konieczny lub przygodny, czy wreszcie byt istniejący w przyrodzie lub byt cielesno-duchowy, uprawia się odpowiednio metafizykę, filozofię Boga, filozofię przyrody, antropologię filozoficzną. Takie ujęcie pluralistyczne przeciwstawia się unitarnej koncepcji filozofii, w myśl której wszystkie nauki filozoficzne tworzą jedną filozofię wyjaśniającą rzeczywistość. Ujęcie unitarne prowadzi bądź do istotnego zubożenia zbiorów twierdzeń filozoficznych, bądź do narzucenia naukom przyrodniczym ontologicznego punktu widzenia.
3. Z powyższym wiąże się stała troska o przestrzeganie odrębności i czystości epistemologicznej poszczególnych dziedzin wiedzy. Każda nauka stosownie do badanego przez siebie przedmiotu posługuje się odpowiednią metodą i określa swe cele poznawcze. Przenoszenie czy narzucanie narzędzi i zadań badawczych z jednej nauki do innej, badającej odmienny aspekt rzeczywistości, prowadzi do nieuzasadnionych ekstrapolacji i pseudorozwiązań. W szczególności nauki przyrodnicze i filozofia przyrody różnią się od siebie w sposób istotny. Pierwsze z nich poprzez swe metody ujmują wyłącznie aspekty mierzalno-zjawiskowe badanej rzeczywistości, nie implikując jakichkolwiek rozwiązań ontologicznych. Natomiast filozofia przyrody jest nauką zrelatywizowaną do aspektu bycia czymś istniejącym realnie w obrębie przyrody. Przy takim rozumieniu tych dziedzin należy przyjąć, że nauki przyrodnicze ani nie wynikają z zasad jakiejś filozofii, ani nie prowadzą bezpośrednio do żadnych wniosków filozoficznych.
4. Filozofia, w szczególny sposób filozofia przyrody, powinna jednak - mimo istniejących odrębności epistemologicznych - korzystać w najszerszym zakresie z nauk przyrodniczych. Z danych tych nauk filozofia korzysta nie na sposób jakiejkolwiek syntezy, która nie może dać w wyniku twierdzeń filozoficznych, ani nie na drodze dedukcyjnego wyprowadzania konsekwencji logicznych. Jedynie możliwym sposobem oddolnego uprawiania filozofii jest metoda wydobywania z opisu fenomenologicznego danych doświadczenia implikacji ontologicznych na drodze rozumowania redukcyjnego. To zakotwiczenie w danych przyrodniczych zapewnia filozofii przyrody (i innym dziedzinom filozofii) charakter bardziej realistyczny.
5. System filozoficzny prezentuje i ugruntowuje na wskroś ewolucyjny obraz świata, dynamiczną wizję rzeczywistości. Akceptując ujęcia przyrodnicze, które już dawno zerwały ze statycznym pojmowaniem świata, poszukuje się racji ontycznych jego dynamizmu i zmienności. Szczególnie bliska jest, chociaż nie w pełni zadowalająca, teilhardowska wizja świata ewolucyjnego. Fakt rozwoju przyrody, zwłaszcza ewolucji biokosmosu, nie znajduje pełnego wyjaśnienia w istniejących teoriach filozoficznych, badających głównie aspekt istoty. Doniosłe staje się zagadnienie sposobu istnienia tego typu bytu, jaki występuje w przyrodzie. Wskazanie, że byty z obrębu przyrody istnieją realnie w strumieniu czasu, tzn. że ich istnienie dopełnia się sukcesywnie w czasie4, może być podstawą adekwatnej teorii ewolucyjnej rzeczywistości.
6. Będąc otwartym na nauki przyrodnicze, a zarazem nie przestając być tomistą, można wydobywać ze skarbca tej filozofii to, co po odpowiednich uściśleniach i niezbędnych korekturach daje się nadal utrzymać bez odrzucania badań przyrodniczych i przy respektowaniu wymogów współczesnej metodologii nauk. W bada-niach początków świata, życia i człowieka opowiadać się można zdecydowanie za kreacjonizmem. Akt kreacji, sam w sobie nie-przenikniony, próbuje się zgłębić poprzez ontologiczne analizy jego skutku, tzn. świata materialnego. W odniesieniu do genezy życia dopuszcza się kreacjonizm pośredni, określając to ujęcie jako emergentyzm teizmu kreacjonistycznego. W wyjaśnieniu ontycznej genezy człowieka rozwija się koncepcję bezpośredniego współ¬udziału równocześnie aktu stwórczego i przyczyn naturalnych. Ten swoisty naturalizm chrześcijański oznacza dowartościowanie nauk przyrodniczych i jako taki nie stoi w opozycji do ortodoksji katolickiej.

Historia Specjalności Filozofii Przyrody od początku istnienia ATK łączy się z osobą ks. prof. Kazimierza Kłósaka (1911-1982), który jako prodziekan w latach 1954-1956 i dziekan w latach 1956-1976, a zarazem kierownik katedry i zakładu ontologii i teodycei, prowadził zajęcia z filozofii przyrody. W sierpniu 1957 r. ks. K. Kłósak przerwał pracę w związku z wniesioną przez wszystkich profesorów Wydziału Teologicznego UJ rezygnacją z zajęć w Akademii. Początkowo w latach 1956-1957 Katedrą Filozofii Przyrody kierował ks. prof. Józef Szuleta, a po dłuższym wakansie w latach 1961-1964 - prof. Bolesław Gawecki. W październiku 1964 r. ks. Kazimierz Kłósak wrócił do pracy na wydziale, obejmując kierownictwo tak katedry, jak i zakładu filozofii przyrody (do roku 1981), a w roku 1965 także obowiązki dziekana Wydziału Filozofii Chrześcijańskiej.

W ramach Specjalności Filozofii Przyrody oprócz zakładu filozofii przyrody do lat siedemdziesiątych funkcjonowały jeszcze trzy inne zakłady. Zakładem matematyki i fizyki kierował w latach 1956-1967 prof. B. Gawecki, zakładem biologii ogólnej kierował w latach 1956-1969 ks. prof. J. Szuleta, kierownictwo w latach 1954-1964 zakładu antropologii powierzono ks. prof. Bolesławowi Rosińskiemu (1884-1964). W następnych latach następowały w funkcjonowaniu Specjalności Filozofii Przyrody znaczne zmiany. Od 1982 r. podczas ostatniej reorganizacji strukturalnej Wydziału Filozofii Chrześcijańskiej Specjalność Filozofii Przyrody tworzą dwie katedry: Katedra Filozofii Przyrody (kierownikiem w latach 1981-1995 był ks. prof. Szczepan W. Ślaga, a od 1996 r. ks. prof. dr hab. Kazimierz Kloskowski) oraz Katedra Metodologii Nauk Systemowo-Informacyjnych (ks. prof. Mieczysław Lubański).

W roku 1999, w związku z kolejną zmianą struktury WFCh i Instytutu Filozofii, powstała Sekcja Filozofii Przyrody (SFP) składająca się z trzech katedr: Katedry Filozofii Przyrody, Katedry Filozofii Przyrodoznawstwa i Katedry Nauk Systemowo-Informacyjnych. W latach 2005-2015 w skład pracowników wchodzili: dr hab. Anna Lemańska, prof. UKSW, dr hab. Anna Latawiec, prof. UKSW, dr hab. Anna Lemańska, prof. UKSW; ks. dr hab. Adam Świeżyński, prof. UKSW, ks. dr hab. Grzegorz Bugajak, dr Danuta Ługowska, dr Maria-Magdalena Weker.

(2009 - od lewej: J. Kukowski, M.-M. Weker, A. Świeżyński, A. Lemańska, G. Bugajak, A. Latawiec, D. Ługowska)

(2011 - od lewej: A. Latawiec, A. Lemańska, D. Ługowska, A. Świeżyński, D. Kucharski. G. Bugajak)

Sekcja Filozofii Przyrody zawdzięczała swoją specyfikę i kształt dorobkowi naukowemu następujących osób: ks. prof. dr hab. Kazimierzowi Kłósakowi, ks. prof. dr hab. Szczepanowi W. Śladze, ks. prof. dr hab. Kazimierzowi Kloskowskiemu, ks. prof. dr hab. Mieczysławowi Lubańskiemu. Stałymi elementami aktywności naukowo-badawczej SFP były: cykliczna konferencja naukowa „Filozoficzne i naukowo-przyrodnicze elementy obrazu świata” (od 1997 roku) oraz seria wydawnicza „Z zagadnień filozofii przyrodoznawstwa i filozofii przyrody” (do 2011 roku ukazało się 20 tomów). Dorobek naukowy SFP stanowi także kilkadziesiąt publikacji książkowych oraz kilkaset artykułów naukowych (zob. strony poszczególnych pracowników).

W roku 2020 po najnowszej reorganizacji struktury Instytutu Filozofii zlikwidowano Sekcję Filozofii Przyrody oraz wchodzące w jej skład katedry i pozostawiono jedynie Katedrę Filozofii Przyrody. Obecnie kierownikiem katerdy jest dr hab. Adam Świeżyński, prof. ucz, a pozostałymi pracownikami są: dr hab Dariusz Kucharski, dr Michał Latawiec, dr Michał Wagner.