Seria wydawnicza: Z zagadnień filozofii przyrodoznawstwa i filozofii przyrody

Idea i historia serii wydawniczej

"Z zagadnień filozofii przyrodoznawstwa i filozofii przyrody"

W 1976 roku ukazał się pierwszy tom serii wydawniczej zatytułowanej Z zagadnień filozofii przyrodoznawstwa i filozofii przyrody. Jej pomysłodawcą i pierwszym redaktorem był ks. prof. Kazimierz Kłósak. Seria była pomyślana jako forum, na którym mogły spotkać się nauki przyrodnicze i filozofia. Artykuł otwierający pierwszy tom autorstwa Kłósaka zawiera zasadnicze idee jego koncepcji filozofii przyrody i jej relacji do nauk przyrodniczych [1], był zarazem jednym z głosów w dyskusji toczonej w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych ubiegłego wieku na temat statusu filozofii przyrody w środowisku filozofów związanych z tomizmem, choć i poza tym środowiskiem problem relacji filozofii i nauk szczegółowych budził zainteresowanie.

Kłósak przejmuje od B. Gaweckiego podział filozofii na filozofię szerzej rozumianą, czyli krytyczną refleksję nad poznaniem ludzkim, i filozofię w ścisłym znaczeniu. Filozofia przyrodoznawstwa – znajdująca się w tytule serii – została zaliczona przez Kłósaka do filozofii szerzej rozumianej. Kłósak uznał ją za analizę „poznania przyrodniczego pod kątem widzenia jego wartości, od strony podstawowych warunków jego realizacji” [2]. Natomiast do obszaru filozofii w ścisłym znaczeniu Kłósak zalicza „najbardziej ramową teorię rzeczywistości jako takiej, a przede wszystkim tego typu rzeczywistości jaką jest przyroda” [3]. Mieści się tu zatem, obok metafizyki, antropologii, filozofii Boga, filozofia przyrody.

W artykule Kłósak próbuje uściślić przedmiot filozofii przyrody. Przytacza tradycyjne sformułowanie, według którego przedmiotem formalnym filozofii przyrody „jest byt podległy ruchowi w znaczeniu ścisłym (ens mobile)” [4]. Nie odrzucając tego określenia, proponuje głębsze, według niego, ujęcie, uznające za przedmiot filozofii przyrody „byt istniejący w strumieniu czasu” [5]. Kłósak zwraca uwagę, że takie określenie „prowadzi do ewolucjonistycznego bez reszty pojmowania materii, do przedstawienia jej sobie totalnie jako procesu” [6], choć nie oznacza to odrzucenia substancjalizmu. Kłósak, nie przekreślając ujęcia tradycyjnego, otwiera tym samym filozofię przyrody na obraz świata kształtowany przez nauki przyrodnicze, dla których charakterystyczne jest ewolucyjne ujmowanie przyrody zarówno nieożywionej, jak i ożywionej. Ta perspektywa, w konsekwencji, w znacznym zakresie określa zawartość treściową całej serii Z zagadnień filozofii przyrodoznawstwa i filozofii przyrody. Zarazem pozwala Kłósakowi oddzielić filozofię przyrody od metafizyki i od nauk przyrodniczych. Jest to bardzo ważne dla niego; w swoich pracach wielokrotnie podejmuje polemikę ze stanowiskami m.in. M. A. Krąpca i S. Kamińskiego, dla których filozofia przyrody jako oddzielna od metafizyki dyscyplina filozoficzna nie istnieje.

Kłósak wyraźnie też podkreśla odmienność metodologiczno-epistemologiczną filozofii przyrody od nauk przyrodniczych. Prowadzi go to do przyjęcia postulatu J. Maritaina, by filozofię przyrody budować na tzw. faktach filozoficznych, a nie bezpośrednio na faktach naukowych [7]. Słowo wstępne Kłósak kończy naszkicowaniem najwłaściwszej, jego zdaniem, metody uprawiania filozofii przyrody. Nie przekreśla znaczenia abstrakcji fizycznej, która była tradycyjnie uważana za metodę filozofii przyrody, ale wskazuje na jej ograniczenia. Według niego ta metoda pozwala „wyodrębnić typ bytu przysługującego ciałom” oraz „ustalać istotę ich własności ilościowych i jakościowych” [8]. Natomiast nie można za jej pomocą uzasadniać „tez tomistycznych dotyczących najbardziej podstawowej struktury ciał” [9]. Aby wypełnić tę lukę, Kłósak proponuje bardzo interesującą metodę, którą określa jako „wyodrębnianie ontologicznych implikacji testowych typu redukcyjnego wziętych w filozoficznym opracowaniu najogólniejszych sformułowań o przyrodzie, podjętych w perspektywach poznania potocznego, a zwłaszcza naukowego, przyrodniczego” [10]. Ta metoda umożliwia filozofowi przyrody korzystanie z wyników nauk przyrodniczych. Tym samym uznawana przez Kłósaka odmienność filozofii od nauk przyrodniczych nie przekreśla możliwości, czy wręcz konieczności, otwarcia filozofii przyrody na osiągnięcia przyrodoznawstwa.

Podejście Kłósaka, jak się wydaje, nie zostało należycie docenione. Było krytykowane zarówno z tradycyjnych pozycji filozofii tomistycznej, jak i np. przez M. Hellera odcinającego się od tego nurtu filozofii. Te krytyki wynikają, jak się wydaje z niezrozumienia koncepcji Kłósaka. Istotę metody Kłósaka, używając mniej hermetycznego języka niż on, można ująć następująco: po ustaleniu tzw. faktów filozoficznych filozof szuka dla nich wyjaśnienia. To wyjaśnienie jest właśnie implikacją ontologiczną typu redukcyjnego. Należy podkreślić, że propozycja Kłósaka nie tyle jest postulowaniem zupełnie nowej metody uprawiania filozofii, a filozofii przyrody w szczególności, co stanowi werbalne wyrażenie, skodyfikowanie praktyki badawczej filozofów. Metodę Kłósaka można bowiem potraktować jako uniwersalną metodę badania problemów filozoficznych, a nie tylko odnosić ją do badań podejmowanych w tradycyjnej filozofii przyrody nurtu tomistycznego.

W pierwszym i kolejnych tomach serii ukazywały się artykuły, w których ich autorzy niejako w praktyce realizowali wizję filozofii przyrody nakreśloną przez Kłósaka. W artykułach tych jest również pokazane, w jaki sposób nauki przyrodnicze mogą pomagać filozofowi w stawianiu i rozwiązywaniu problemów. Zawartość treściowa dziewiętnastu tomów serii jest bardzo bogaty. W czterech pierwszych tomach zachowany jest podział prac na dwie części zatytułowane: Z zagadnień filozofii przyrodoznawstwa i Z zagadnień filozofii przyrody, z tym że w dwóch tomach ten ostatni dział został podzielony na filozofię przyrody nieożywionej i ożywionej. Począwszy od tomu piątego zostaje poszerzona problematyka, stąd podział na wyróżnione działy nie jest sztywno przestrzegany, są wprowadzane nowe, bądź w części tomów, zwłaszcza tych, w których zostały opublikowane większe prace, zrezygnowano z ich wydzielania. W serii ukazywały się m.in. prace magisterskie i doktorskie studentów i pracowników Wydziału Filozofii Chrześcijańskiej. Dokumentuje ona zatem w pewnym zakresie badania podejmowane w Akademii Teologii Katolickiej, a następnie na Uniwersytecie Kardynała Stefana Wyszyńskiego.

Anna Lemańska            


[1] K. Kłósak, Słowo wstępne¸ w: Z zagadnień filozofii przyrodoznawstwa i filozofii przyrody, t. 1, red. K. Kłósak, Warszawa 1976, 5-13.

[2] Tamże, 6.

[3] Tamże, 6.

[4] Tamże, 8.

[5] Tamże, 9.

[6] Tamże, 9.

[7] Zob. K. Kłósak, Z teorii i metodologii filozofii przyrody, Poznań 1980, 124-153.

[8] K. Kłósak, Słowo wstępne, art. cyt., 11.

[9] Tamże, 11.

[10] Tamże, 11. Szerzej zob. K. Kłósak, Z teorii i metodologii filozofii przyrody, dz. cyt., 148-160.

Copyright © 2024 UKSW Wszelkie prawa zastrzeżone |
Informacja o ciasteczkach